Sytuacja w jakiej znaleźliśmy się, obowiązek stałego przebywania z dziećmi i konieczność zapewnienia im zajęcia, może dać szansę na usprawnienie funkcji słuchowo-językowych. Są one bardzo ważne w rozwoju umiejętności porozumiewania się, kształtowania i utrwalania prawidłowej wymowy, sprzyjają bogaceniu zasobu słownikowego. Ułatwiają naukę czytania, pisania, a także naukę języków obcych.
Są także zabawą, jednym ze sposobów nawiązywania kontaktu z dzieckiem i spędzania z nim czasu.
Słuch fonematyczny to umiejętność odbioru dźwięków mowy, ich różnicowania i utożsamiania.. Dzięki niemu słyszymy różnicę pomiędzy dźwiękami sobie bliskimi- np.;,k-g, d-g, p-b, b-m, p-t-k, t-s-c, s-sz,c-cz , ż- sz, itd. To z kolei pozwala nam odróżnić wyrazy podobne brzmieniem, np.; półka-bułka, dama-tama-gama, paczka-taczka-kaczka, kos-kosz, kasa-kasza i wiele innych. Ćwiczenia uwrażliwiające słuch fonematyczny sprzyjają opanowaniu poprawnej artykulacji głosek, często w szybkim czasie, ćwiczą też koncentrację uwagi, a zatem rozwijają kompetencje komunikacyjne.
Propozycje ćwiczeń:
1. Ćwiczenia słuchowe z wykorzystaniem bodźców niewerbalnych (dla dzieci młodszych lub całkiem małych, ale także uczniów klas początkowych)
- rozpoznawanie dźwięków instrumentów, głosów zwierząt, różnych dźwięków z otoczenia; prezentujemy jeden dźwięk, potem dołączamy następne, pytamy o kolejność usłyszanych głosów. Możemy łączyć dźwięk z otoczenia, komunikatorów, z obrazkiem; małe dzieci należy zachęcać do imitacji np. głosów zwierząt;
- różnicowanie rytmu (klaskanie, stukanie-np.; ołówkiem, gumką, itp, można znaleźć w otoczeniu różne źródła dźwięku, a zabawę dowolnie modyfikować); zaczynamy od łatwych rytmów: 0 0 0,potem zmieniać uderzenia:0 00 (dłuższa przerwa po pierwszym uderzeniu), 00 0 (odwrotnie), 00 00 (dwa szybkie, przerwa, dwa szybkie) itd.-trudniejsze i dłuższe sekwencje rytmiczne można z powodzeniem stosować w zabawie z dziećmi starszymi- doświadczenie pokazuje, że sporo uczniów klas I-III, a nawet IV ma trudność w odtworzeniu rytmów 4-5 elementowych. W tej zabawie ważne jest też liczenie ilości dźwięków.
2. Różnicowanie głosek- np. s-z wymyślamy historyjkę o wężu i muszce; wąż mówi ssssss, muszka zzzzzz; można ulepić z plasteliny, narysować, wyciąć, węża , muchę itd., potem innych głosek, innych zwierzątek . Przedszkolaki mogą sobie przypomnieć wierszyki o muszce( przyleciała czarna mucha, bzz, bzz, brzęczy, brzęczy wprost do ucha-bzz..itd.), żółwiu(idzie drogą żółw, uf, uf, uf, sapie choć jest zdrów, uf, uf, uf…itd.) i inne wierszyki dźwiękonaśladowcze.
3. Różnicowanie wyrazów; np. kasa-kasza. Małym dzieciom pokazujemy obrazki, nazywamy, prosimy o pokazanie, nazwanie, potem mówimy pokaż gdzie kasa, gdzie kasza; gdzie pani coś waży(np. kaszę) ; starsze dzieci powinny rozpoznać różnice w znaczeniu, brzmieniu- prosimy je aby opisały przedmiot; przykładowe pary wyrazów: półka –bułka, Tomek-domek, nosze, noże, nos-noc, pies-piec, dróżka –gruszka, mecz-miecz, pączek-bączek, piece-piecze, zuch-duch, i inne.
4. Inne zabawy słownikowe:
- kończenie przez dziecko wyrazów zaczynanych przez dorosłego- ko-ło, ko-za, ko-ty…., ma-ma, ma-sło, ma-ska….
- wyodrębnianie głosek na początku, końcu, w środku wyrazów; można zapytać dziecko-„czy słyszysz w tym słowie np. s, c, m- itd., „pokaż obrazki w których słyszysz np. a, e, s, z….., „pokaż obrazek, którego nazwa zaczyna się od z, e, u, d… i tym podobne
- tworzenie wyrazów z ostatnich głosek poprzedniego słowa np.; sad-dom-mak-
- poszukiwanie rymów w wyrazach, wierszach, a także ich tworzenie
Korzystnym, także niezbędnym, warunkiem dla właściwego ukształtowania się funkcji słuchowych, utrwalenia poprawnej artykulacji jest codzienne czytanie dzieciom, zachęcanie do samodzielnego czytania dzieci starsze, a także czytania z nimi. Wskazana jest też nauka wierszyków, wyszukiwanie rymów, zabawy słownikowe, rozwiązywanie krzyżówek. Ilość zabaw i ich różnorodność jest zależna od inwencji rodziców.
Polecam także zapoznanie się z propozycjami ćwiczeń logopedycznych na stronie https://www.mimowa.pl
Propozycje opisanych ćwiczeń na podstawie:
- Maurer: „Rozwój świadomości fonologicznej”
- Emiluta –Rozya: „Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym”
- Szyndler: „Pomyśl, zapamiętaj , zapisz”
- Wacławski: „Śladami dźwięków i odgłosów”